گلمکان

{خانقاه که معرب خانگاه است محل اجتماع و زندگی صوفیان است .خانقاه را خورون گاه معنی کرده اند و از خوان یا خانه به معنی مسکن و منزل گرفته اند . ظاهرا خانقاهها برای اطعام فقرا و مساکین و درویشان تاسیس می شد و در خرابه خانقاهها که آثار آن درشهر های اسلامی مثل نطنز و اصفهان دیده می شود آیه 8و 9 سوره دهر را کتیبه کرده اند که درباره اطعام فقرا است.

بسیاری خانقاه را تقلیدی از صفه رسول اکرم (ص) دانسته اند.خانقاه را زاویه و رباط و صومعه هم نامیده اند .دویره یا خانه کوچک هم در کنار خانقاهها برای اقامت صوفیان ساخته می شده است .هزینه ساخت خانقاهها را در اکثر ممالک اسلامی امیران و بزرگان می پرداختند.رشیدالدین فضل الله وزیر معروف (مقتول 718ق )اوقاف بسیاری برای مخارج خانقاهها تعیین کرده بود .در هر خانقاه خانه ای برای قطب و مرشد و محلی برای عبادت و جایی برای مجلس وعظ و اجتماع اختصاص می دادند  .

خانقاه به نام قطب یا به اسم آن محل خوانده می شد .گاهی هم نام مخصوص متناسب با وضع خاصی که داشت به خود می گرفت .

خانقاه گلمکان در اراضی هموار و حاصلخیز شرق رودخانه قرار داشته است .هنوز هم نزد مردم به همین نام شناخته می شود و این گویای آن است که رونق خانقاهی در این ناحیه تا دیر زمانی ادامه داشته است .عناوین خاص صوفیانه که بر سنگ ها تا پایان قرن دوازدهم نقش بسته گواه آن است و در قرن سیزدهم رو به افول گذاشته است و القاب و عناوین صوفیانه به مراتب کم می شود .لفظ خانقاه سینه به سینه به نسل ما رسیده و یاد وخاطره این مکان مقدس را در ذهن ما زنده می کند.

این خانقاه در بیرون از دژ اصلی آبادی واقع بوده است همانند بسیاری از خانقاهها که پناهگاه مسافرانی بوده که شبها پشت دروازه های شهر ها می ماندند .در حال حاضر کاملترین مجموعه خانقاهی که سنگ های تاریخی دشت توس گواه آن است مجموعه خانقاهی گلمکان است . در این خانقاه کادر کاملی از مدیران خانقاهی یعنی شیخ الشیوخ ها و خادمان و کم و کیف تعداد مریدان و درجات آن ها هنرمندان قاریان حافظان و ... مشاهده می شوند که همگی در چارچوب این خانقاه فعالیت داشته اند .

از حرفه هایی که به دنبال این اسامی قید شده است پی به این مطلب می بریم که همگان به این مکان مقدس رفت و آمد داشته اند و روح خود را صیقل می داده و سپس به مکان کسب و کار خود بر می گشته اند .

از بررسی سنگ ها چنین بر می آید که این خانقاه در دو دوره رونق داشته است قرن نهم و یازدهم .در قرن دهم فقط به چند سنگ مجلل بر می خوریم که عناوین از خود سنگ ها ناچیزترند و فقط نشان دهنده بلوغ هنر حکاکی در قرن دهم است .

خانقاه گلمکان در قرن نهم محل تلاقی افکار مختلف است . این موسسه میراث کبرویه را از دو طریق به ارث می برد : از طریق شیخ بزرگ کبرویه شیخ رکن الدین علاء الدوله سمنانی که در سمنان مریدانی را تربیت و به مناطق مختلف ایران فرستاد و یا با ارسال اجازت نامه از نیروهای بومی این مناطق کمک گرفت من جمله تبریز و هرات و نیشابور وتوس .} (1)

(1)  بر گرفته از جزوه شهرداری گلمکان